مرتضی شکری
انتخابات الکترونیکی (E-voting) سیستم انتخاباتی است که به رای دهنده این امکان را می دهد تا با بالاترین ضریب امنیتی و حفاظتی، رای خود را به صورت الکترونیکی ارائه کند.http://itanalyze.com/archives
در انتخابات الکترونیکی مراحل رای دادن ، شمارش و اعلام آراء به صورت کاملاً مکانیزه الکترونیکی و با کمک کامپیوتر انجام می شود .
برگزاری انتخابات الکترونیکی در کشورهای پیشرفته دنیا از آن جهت مورد توجه قرار گرفته است که اتلاف وقت زیاد از عوامل اصلی کاهش مشارکت مردم در تعیین سرنوشتشان است، لذا دولت مردان خواسته اند از این طریق با استفاده از فضاهای مجازی و رایانه ای و صرف حداقل وقت در انتخابات، مانع از کاهش سرسام آور مشارکت مردم در انتخابات شوند .
حال که آشنایی کلی از مفهوم انتخابات الکترونیک پیدا کردیم به یک مفهوم وابسته به انتخابات الکترونیک که رای گیری الکترونیکی است اشاره می کنم و روش های مختلف آن را بیان می نمایم .
رای گیری الکترونیکی یکی از روش های نوین و رو به رشد و در حال گسترش برای جمع آوری آرا در هر انتخاباتی است که با گسترش فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی به صورت الکترونیکی برای اخذ رای و شمارش آرا به کار می رود .
رای گیری الکترونیکی از طریق روشهای مختلفی همچون رای گیری از طریق کیوسک های مخابرات، اینترنت،
تلفن، کارت های پانچ و اسکن نوری انجام می شود؛ د بطوری که سیستم های رای گیری الکترونیکی از اوائل دهه 1960 میلادی که کارت های پانچ رواج یافت مورد استفاده قرار گرفته اند و به دنبال آن سیستم های اسکن نوری ارائه شدند و پس از آن در حدود دهه 1980 سیستم های رای گیری تلفنی و به دنبال آن، سیستم های اینترنتی رواج بیشتری پیدا کردند که عمدتاً برای مقاصد رای گیری غیر دولتی به کار می رفتند هنگامی که از آراء الکترونیکی استفاده می شود، هیچ خطری محل جمع آوری آراء را تهدید نمی کند؛ از آن گذشته رای گیری الکترونیکی نیاز موجود به چاپ برگه های رای را که هزینه بالایی نیز دارد ، از میان می برد که این مزیت فوق العاده ای برای دولتمردان برای حذف هزینه چاپ برگه ها می باشد .رای های الکترونیک به صورت دیجیتال روی نوار ، دیسکت یا کارت های هوشمند ذخیره و سپس به مرکز ویژه ای ارسال و در آن جا فرآیند شمارش دقیق آن ها آغاز می شود .
سیستم های رای گیری که در دنیا مطرح است عبارت است از :
در این روش از کامپیوترهایی استفاده می شود که رای دهندگان بتوانند کاندیدای مورد نظر خود را توسط مانیتورهای حساس دستی یا صفحه کلید یا مدادهای الکترونیکی، تعیین و مشخص کنند. استفاده از دستگاههای به نام e-slate در این روش مورد استفاده قرار می گیرد . در این روش امکان معرفی نامزد ها در کنار عکس هر کدام نیز وجود دارد تا افراد کمتر دچار خطا شوند . در این روش هدف دولت الکترونیک برای جلوگیری از اتلاف وقت شهروندان را تامین نمی کند زیرا آنها مجبورند برای رای دادن به حوزه های انتخاباتی مراجعه کنند و چه بسا به دلیل ازدحام و نبودن کادر فنی مناسب، وقت بیشتری از شهروندان تلف شود . ایستگاههای رای گیری در این روش می توانند به شبکه های امن وصل شوند و آخرین آمار را در هر لحظه به سرورهای مرکزی بفرستند .
از مزایای این روش، اطلاع نامزدها از وضعیت خود در بین سایر رقبا در هر لحظه و به دست آمدن نتایج انتخابات در سریع ترین زمان ممکن است . پیاده سازی این روش به هزینه ای بالایی نیاز خواهد داشت ، که در مقایسه با روش سنتی انتخابات ، روشی مناسب نمی باشد .
در این روش نیازی نیست که شهروندان در محل رای گیری حضور پیدا کنند . به همین خاطر از نظر اقتصادی برخلاف روش اول برای دولت مقرون به صرفه است . شهروندان واجد شرایط در هر مکانی که باشند می توانند با مراجعه به سایت های اینترنتی که برای این کار تهیه شده اند ، رای خود را به نفع نامزد مورد نظر ثبت کنند . یکی از سیستم هایی که این کار را امکان پذیر می کند سیستم SERVE است. بحث امنیت در این روش بسیار مهم است و توجه به این نکته که هر شهروند فقط یک بار می تواند رای دهد باید در نظر گرفته شود .
کشور استونی در سال 2002 برای اولین بار در دنیا انتخابات خود را به این شیوه برگزار کرد و در حال حاضر
کشورهای ژاپن ، نیوزلند ، سوئد ، سویس در حال فراهم کردن زمینه های رای گیری اینترنتی هستند .
در این روش شهروندان از طریق تلفن همراه و یا خطوط مجهز به سیستم متصل به خط تلفن، رای خود را به سرور رای گیری می فرستند. از این روش تا کنون در هیچ کشوری استفاده نشده است اما برای دولت از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است .
همچنین امروزه تعداد کثیری از تلفن های همراه، دارای امکان استفاده از پیام کوتاه اند. این پیام ها شامل حروف بزرگ و کوچک، اعداد، سمبل ها و علائم نقطه گذاری می باشند، اما ریسک خواندن پیام ها همچون ریسک گوش کردن به مکالمات همچنانن وجود دارد.
در سیستم های پیام کوتاه، هیچ تضمینی برای ارسال موفقیت آمیز پیام وجود ندارد، در حالی که در سیستم های رای گیری الکترونیکی، ضروری است که رای دهنده از ارسال رایش مطمئن شود. در چنین مواردی برای اطمینان از ارسال رای، رای دهنده ممکن است چندین مرتبه رای خود را ارسال نماید. علاوه بر این که هویت رای دهنده نیز می تواند مورد تردید واقع شود. (فتحیان و تقوی: 1387، 51)
رای گیری الکترونیکی تنها نیاز به تجهیزات مورد نیاز ندارد و مهم ترین ابزار استفاده از آن ایجاد فرهنگ استفاده از آن و اعتماد سازی ناشی از آن است .
در پیاده سازی سیستم های رای گیری الکترونیکی باید به چند نکته توجه اساسی داشته باشیم که عبارتند از :
کارآمد بودن سیستم های رای گیری هم به عواملی بستگی دارد. مثلاً اگر انتخابات در سطح کشوری به صورت الکترونیکی برگزار می شود آنگاه فشار زیادی روی سرورهای مرکزی به وجود می آید. پس اگر سرورهای مرکزی دارای سخت افزار مناسبی نباشند، در انتخابات با مشکل مواجه خواهند شد.
محفوظ ماندن رای هر شهروند نیز یکی دیگر از مسائل بسیار مهم و حائز اهمیت است . اگر شهروندان بدانند رای که در انتخابات الکترونیک می دهند محفوظ می ماند بیشتر ترغیب به شرکت در انتخابات بعدی به صورت الکترونیک می شوند.
در سیستم های رای گیری الکترونیکی از نوع اینترنتی و SMS هویت شخص رای دهنده مشخص می شود. زیرا برای ورود به این سیستم ها یا از طریق PIN Code هایی که در اختیار شهروندان قرار گرفته است و یا از طریق ثبت نام Online که در هر دو حالت، هویت شخص مشخص می شود، استفاده می شود. در واقع سازمان برگزارکننده انتخابات الکترونیکی باید کاملاً مورد اعتماد شهروندان باشد و هویت اشخاص رای دهنده تحت هیچ شرایطی به خارج از آن سازمان منتقل نشود . http://ictworld.blogsky.com /1385/05/24-POST- 24
مزایا :
-1 کاهش هزینه ها
-2 بالا رفتن درصد مشارکت شهروندان
-3 صرفه جویی در وقت
-4 برگزاری آسان انتخابات و شمارش سریع آرا و اعلام نتایج فوری آن
-5 امکان نمایش تعرفه های انتخاباتی به زبان های مختلف
-1 بهبود فرآیند پردازش آرا و تسریع تجزیه و تحلیل نتایج
2- کاهش تقلب و خطاهای مربوط به استفاده از تعرفه های کاغذی
-2 امکان رای دهی افراد پیر و معلول
-3 تشویق جوانان برای مشارکت در انتخابات
-1 نوگرایی در زندگی اجتماعی
-2 ظهور اشکال جدید مشارکت شهروندان
-1 قابل اعتماد نبودن
-2 امکان هک شدن سایت های مربوطه
-3 قابل استناد نبودن رای ها: فرض کنید یکی از نامزدهای انتخاباتی به نتایج انتخابات اعتراض داشته باشد در آن صورت رای های اخذ شده قابل استناد نیستند .
-4 نداشتن پهنای باند و سرعت اینترنت مناسب برای بسیاری از کشورها
-5 قطع شدن اینترنت در زمان برگزاری انتخابات: داشتن اینترنت ملی ضرورت برگزاری انتخابات به صورت
الکترونیکی است .
با توجه به اینکه مهمترین دغدغه خاطر برگزارکنندگان یک انتخابات ، تامین سلامت و امنیت آراء می باشد، موارد زیر به عنوان رئوس تدابیر اندیشیده شده برای این منظور ارائه می گردد :
-1 استفاده از کد امنیتی برای هر رای گیری در هر بار رای دادن
-2 ارسال کد امنیتی از طریق سیستم مخابرات (غیر اینترنتی) به عنوان یک سیستم جداگانه که هیچگونه وابستگی
به نرم افزار نداشته و از امنیت کافی برخوردار است و حتی در صورت نفوذ به سیستم کاربری یک کاربر، نفوذگر امکان دسترسی به این کد را نخواهد داشت .
-3 ذخیره اطلاعات در پایگاه داده بصورت رمزگذاری شده
-4 نگهداری کلیه عملیات انجام شده در انتخابات شامل زمان عملیات، نام کاربری، نوع عملیات، کاربر و ... در پایگاه داده به منظور دسترسی در صورت نیاز
-5 پشتیبان گیری مستمر از اطلاعات پایگاه در زمان برگزاری انتخابات و در مکان فیزیکی مجزا(سرورهای جداگانه) با توجه به اهمیت رعایت اصل عدم افشای محتوای آراء کاربران، ترتیبی اتخاذ گردیده است که اطلاعات مذکور تنها با تایید مدیر سیستم و توسط مدیر دوره های انتخاباتی امکان پذیر باشد .
-1 هند : شاید جالب باشد بدانیم سابقه برگزاری انتخابات الکترونیکی در هند به سال 1982 باز می گردد. در آن سال این سیستم به صورت تجربی در ایالت کرالای هند به کار گرفته شد. گرچه دادگاه عالی هند نتایج این انتخابات را به جهت مغایرت برگزاری آن با قانون رد کرد اما این رویداد موفقیت آمیز، سنگ بنای محکمی برای برگزاری تمامی انتخابات سال 2003 هند به صورت الکترونیکی شد. (انتخابات الکترونیکی و جایگاه آن در انتخابات ، مهدی پیرگزی)
-2 کانادا: در سال 1990 و در حد انتخابات شهردار
-3 بلژیک : این کشور در سال 1991 برای اولین بار انتخابات الکترونیک را برگزار کرد . این کار از سال 1999 در برگزاری انتخابات عمومی و شهرداری این کشور به صورت گسترده تکرار شد .
-4 برزیل : برگزاری نخستین انتخابات الکترونیک در برزیل به سال 1996 باز می گردد . در آن سال ، نخستین آزمایشهای این سیستم جدید در ایالت سانتکاتارینای برزیل برگزار شد . انتخابات در این کشور با استفاده از باجه های رای گیری اینترنتی صورت گرفت که کاهش میزان تقلب و افزایش آرا از نتایج اساسی آن بود ؛ و از سال 2000 تمامی انتخابات در برزیل به صورت الکترونیک برگزار شده است .
-5 انگلستان : در سال 2003 از طریق باجه های رای گیری در داخل و خارج از حوزه های انتخابات به صورت
الکترونیک در این کشور برگزار شد .
-6 فرانسه : برای نخستین بار در سال 2003 بود که انتخابات در فرانسه به صورت الکترونیک برگزار شد . در آن سال سیستم رای گیری اینترنتی این امکان را برای فرانسویان مقیم آمریکا فراهم کرد تا آن ها نیز در انتخابات نمایندگان مجمع شورای شهروندان فرانسه سهیم باشند .
-7 استرالیا : در سال 2001 نخستین انتخابات الکترونیک استرالیا در قالب انتخابات پارلمانی برگزار شد . موفقیت این کار موجب شد تا این سیستم ، اساس برگزاری انتخابات سراسری 2006 این کشور اعلام شود .
ایران از جمله کشورهای پهناور جهان است که در دو دهه گذشته خیز جدی به سوی حرکت در مسیر فناوری اطلاعات برداشته است . اما به دلیل وجود مسائلی همچون عدم برنامه ریزی برای بستر سازی تحقق دولت الکترونیک، به نظر می رسد زمان برگزاری رسمی نخستین انتخابات الکترونیکی در ایران هنوز فرا نرسیده باشد و به رغم توسعه زیرساخت های کلی فناوری اطلاعات ، هنوز استاندارهای مورد نیاز برای برگزاری انتخابات الکترونیکی در ایران فراهم نشده است .
با توجه به این که شبکه سخت افزاری برای کل کشور برنامه ریزی نشده است و همچنین پایین بودن ضریب نفوذ آن برگزاری انتخابات اینترنتی در کشور غیر ممکن است ولی وزارت ارتباطات و شورای نگهبان باید در خصوص مسائل مربوط به انتخابات از طریق نرم افزاری را مورد بررسی قرار دهند و زیرساخت های آن را فراهم آورند. برای برگزاری انتخابات الکترونیکی در هر کشور نیاز به زیرساختهای فنی ، قانونی و فرهنگی است و تا وقتی این زیرساخت ها فراهم نشود ، برگزاری انتخابات الکترونیک به دلیل عدم اعتماد شهروندان هزینه های گزافی را برای دولت آن کشور در برخواهد داشت .
اگر بخواهیم انتخابات الکترونیکی در کشور انجام شود یک زیرساخت گسترده و امن در شبکه های ارتباطی کشور لازم است . انتخابات الکترونیک محصول یک مجموعه از کار فنی ، عملی ، نرم افزاری و سخت افزاری و کارهای قانونی در حال انجام است . برای تحقق این روش نیاز به فراهم شدن امکان اتصال اینترنتی در تمام نقاط کشور است . علاوه بر عدم وجود وضعیت مناسب در زیرساخت ها از نظر کادر فنی، امکانات سخت افزاری و نرم افزاری ، کشور ما در شرایطی نیست که چنین ریسک بزرگی را در برگزاری انتخابات الکترونیکی مرتکب شود و کشور را با چالش های مهمی در وضعیت دموکراسی مواجه کند .
لازمه برگزاری انتخابات الکترونیکی وجود قوانین صریح و بدون ابهامی است که تکلیف مجریان ، ناظران ، انتخاب شوندگان و انتخاب کنندگان را روشن نماید و جرایم انتخاباتی را مشخص و برای آنها مجازات تعیین نماید . تا زمانی که چنین قوانینی به صورت جامع وجود ندارد ، صحبت از انتخابات الکترونیکی بی فایده خواهد بود . چون در روش برگزاری انتخابات بیشترین تخلفات نظیر افزایش غیر واقعی آرای برخی کاندیداها ، احتساب آرای کاندیدایی به نفع کاندیدای دیگر ، تهیه نرم افزارهایی برای تغییر در آرا و حذف آرای برخی کاندیداها و ... متوجه دست اندرکاران برگزاری انتخابات است که قانون باید هر یک از این جرایم را شناسایی و برای آنها مجازات تعیین کند .
عدم اعتماد در بین شهروندان که به ایجاد فاصله میان حاکمیت مردم می انجامد، بیشترین هزینه را بر نظام و کشور تحمیل می کند . برای پرهیز از چنین فضایی باید از طریق رسانه ها و اجرای آزمایشی انتخابات الکترونیکی شهروندان ، احزاب ، نخبگان و متخصصین در جریان کیفیت برگزاری آن قرار گیرند و فضا برای نقد آن نیز فراهم شود و مردم مطمئن شوند که اجرای چنین برنامه هایی احیاناً برای کم اثر یا بی اثر شدن آرای آنها نمی باشد، بلکه برای رفاه ، آسایش و عدم اتلاف وقت آنها را در نظر گرفته شده است .
تا زمانی که زیرساخت های فنی، قانونی و فرهنگی برای برگزاری انتخابات در کشور فراهم نشده است برگزاری انتخابات به روش الکترونیک چیزی جزء عدم اعتماد مردم و عوامل دیگر نتیجه ای در برنخواهد داشت .
اولین انتخابات الکترونیک در ایران در سال 1372 به صورت آزمایشی و محدود صورت گرفت . پس از آن سال ها این موضوع پیگیری نشد. در سال 1378 برای اولین بار بحث استفاده از تجهیزات الکترونیک و رایانه ای برای انتخابات درکشورمان مطرح شد. در آن زمان تلاش وزارت کشور در متقاعد کردن شورای نگهبان برای استفاده از تجهیزات الکترونیکی در انتخابات مجلس ششم، با پیش کشیدن بحث حقوقی و ساختاری ، که شورای نگهبان به آن اشاره کرده بود ، بی نتیجه ماند . اما همچنان این موضوع برای انتخابات ریاست جمهوری در دوره بعدی 1380 ) ) و انتخابات شوراهای شهر و روستا ، توسط وزارت کشور ایران مطرح شد . چنان که حتی پیش از برگزاری انتخابات مجلس هفتم، این موضوع تا حدی از حالت نظری خود خارج شد و با تهیه نرم افزاری برای شمارش آرا، و فرستادن آن به شورای نگهبان ، تا آستانه تحقق یافتن پیش رفت . اما باز هم شورای نگهبان به عنوان نهاد ناظر برانتخابات درکشور ، اعلام کرد که به دلیل عدم اطمینان از کارکرد نرم افزار ارائه شده برای شمارش آرا ، این انتخابات هم به روال گذشته و با حضور رای دهندگان در پای صندوق های رای و شمارش به صورت دستی برگزار خواهد شد.
موضوع برگزاری انتخابات به صورت الکترونیک در ایران به طور رسمی در انتخابات مجلس هشتم به تحقق در آمد و ایران آماده برگزاری انتخابات به صورت الکترونیکی شد که به علت عدم رعایت پیش نیازهای موجود در این رابطه با شکست مواجه شد .
چند روز مانده به برگزاری انتخابات و با وجود تبلیغات گسترده ، سایت رسمی انتخابات مجلس هشتم هک شد . طراحی بسیار ضعیف سایت نیز انتقادات گسترده صاحب نظران IT را به دنبال داشت . تمام این موارد موجب آن که ایران در برگزاری انتخابات الکترونیکی موفق نباشد ؛ اما به نظر کلیه کارشناسان ، قدم در این راه گذاشتن موفقیت بزرگی برای کشور ایران محسوب می شود . www.itdevelopteam.com
1)چالشهای قانون : به دلیل مغایرت قوانین موجود با برگزاری الکترونیکی انتخابات و لزوم تدوین قوانین
جدید
2) چالشهای سیاسی – اجتماعی : ناشی از تأثیرات فناوری های نوین اطلاعات و ارتباطات بر سیستم های
انتخاباتی
3) چالشهای فنی : در ارتباط با تکنیکهای امنیتی سیستم ، محفوظ بودن هویت رای دهنده و محرمانگی آرا
4) چالشهای فرهنگی : ناشی از عدم برابری سواد اطلاعاتی شهروندان و نداشتن مهارت کافی در استفاده از
فناوری های نوین
در کل ، بدون در نظر گرفتن مسائل امنیتی ، سیستم رای گیری اینترنتی که یکی از ارزان ترین راه های برگزاری انتخابات است و این سیستم می تواند تمامی افراد را در هر نقطه ای که باشند، به رای دادن ترغیب کند و اگر مسائل امنیتی آن حل شود، یکی از انتخاب های حتمی در سیستم رای گیری کشورمان خواهد بود. در انتخابات سال 2000 امریکا هم از این سیستم در کنار دیگر سیستم ها استفاده شد که البته به دلیل بی اعتمادی مردم ، تنها 4.69 درصد از افراد رای دهنده ، رای خود را از طریق اینترنت اخذ کردند. با وجود نگرانی هایی درباره افشا شدن هویت شخص رای دهنده ، خرابی تکنولوژیک ، امنیت شبکه رای گیری ، کارآیی ، ذخیره سازی و انتقال آرا و رای دادن چند باره ، هنوز امیدهای زیادی برای بهبود این روش و بهینه کردن آن وجود دارد. http://p304ublogfa.com/post-1189.aspx
منابع :
1- فتحیان، محمد؛ تقوی، منیرالسادات. انتخابات الکترونیکی: (بایسته ها و شیوه ها)، تهران: مجلس شورای اسلامی، مرکز پژوهش ها، 1387
2- (انتخابات الکترونیکی و جایگاه آن در انتخابات ، مهدی پیرگزی)
3- http://p304ublogfa.com/post-1189.aspx
4- www.itdevelopteam.com
5- http://ictworld.blogsky.com /1385/05/24-POST- 24
6- http://itanalyze.com/archives
سلام، مبارزه با فساد نباید با ملاحظات سیاسی صورت گیرد.